• اندازه ذرات گرد و غبار
• ترکیب ذرات گرد و غبار و تأثیر آن بر بدن
• غلظت ذرات گرد و غبار در ناحیه تنفسی کارگر
• دوره های زمانی مواجهه فرد با گرد و غبار

مواجهه با گرد و غبار یکی از ریسک فاکتور های سلامتی در اغلب صنایع است و اکثرا منشا آن به فعالیت های فیزیکی مانند خرد کردن، سنگ زنی، سنباده زنی و … بر می گردد. سنجش اختصاصی گرد و غبار در صنایع به دو صورت سنجش گرد و غبار کل و گرد و غبار تنفسی صورت می گیرد.

گرد و غبار کل(Total Dust):

نمونه های گرد و غبار کل با استفاده از فیلتر های موزون (Pre-weighed) از جنس پلی وینیل کلراید(PVC) با دبی 2 لیتر بر دقیقه در حداکثر مدت زمان 480 دقیقه جمع آوری می شوند.استاندارد NIOSH 0500 به طور اختصاصی در مورد روش اندازه گیری گرد و غبارکل راهنمایی کند.

.

DUST

گرد و غبار قابل تنفس(Respirable dust):

سازمان ACGIH  ذرات قابل تنفس را اینگونه تعریف می کند: ذراتی که اگر به ناحیه تبادلی هوا در ریه برسند خطرناک خواهند بود. قطر آئرودینامیک این ذرات کمتر از 10 میکرومتر بوده و  نقطه برش میانه (Median Cut Point )  این ذرات 4 میکرومتر است. نقطه برشی میانه یعنی قطر ذره ای که در ناحیه تبادلی گاز در ریه (آلوئول ها) 50 درصد آن ته نشین می شود.

نمونه های گرد و غبار قابل تنفس با استفاده از سیکلون و فیلتر موزون PVC در مدت زمان حداکثر 480 دقیقه مطابق با استاندارد  NIOSH  (استاندارد متد ها) 0600  نمونه برداری می شود.  دبی نمونه برداری در این روش با توجه به نوع سیکلون مورد استفاد متفاوت بوده و برای سیکلون نایلونی 1.7لیتر بر دقیقه برای سیکلون HD 2.2  لیتر بر دقیقه و برای سیکلون آلومینیومی 2.5 لیتر بر دقیقه می باشد. همچنین میزان حجم هوای نمونه برداری از 20 تا 400 لیتر می باشد که بسته به غلظت آلاینده در محیط کار با نظر کارشناس اندازه گیری تعیین می شود.باید توجه داشت که نباید فیلتر بیش از حد بارگذاری شود و همچنین باید اطمینان حاصل شود که صفحه ورودی سیکلون(محل گردابی شدن هوا) از فرد مورد پایش دور است.

نمونه برداری از ذرات

در هرد مورد فیلتر های PVC پس از رطوبت گیری در داخل دسیکاتور و مواد جاذب الرطوبه با استفاده از ترازوی حساس وزن می شوند و وزن اولیه فیلتر یادداشت می شود و فیلتر داخل کاست یا سیکلون قرار می گیرد.پس ازانجام  نمونه برداری فیلتر به همراه کاست یا سیکلون به آزمایشگاه منتقل شده و مجددا رطوب آن در داخل دسیکاتور گرفته شده و وزن می شود. اختلاف وزن اولیه و ثانویه فیلتر، وزن ذرات آوری شده را نشان می دهد. این روش را وزن سنجی یا گراویمتری می نامند. با تقسیم اختلاف وزن بدست آمده به میزان حجم هوای نمونه برداری شده، میزان آلاینده در هوا مشخص می شود که در نهایت  با واحد میلی گرم بر متر مکعب بیان می شود.

در کتابچه حدود مجاز مواجهه شغلی Occupational Exposure Limit  از ذرات گرد و غبار(کل و تنفسی) با عنوان ذرات (نامحلول یا با انحلال پذیری ضعیف) که در جای دیگر مشخص نشده اند (PNOS) Particulate (In soluble or poorly soluble) Not Otherwise Specified یاد می شود. به عبارتی زمانی که شواخد کافی در مورد یک ذره وجود داشته باشد برای آن OEL تعیین می شود.چنانچه این شواهد برای ذرات کم یا ناکافی باشد در یک گروه خاصی تحت عنوان PNOS قرار می گیرند.

کلیه ذرات این گروه دارای حدمجاز یکسان هستند تا زمانی که مطالعات و پژوهش ها اطلاعات کافی جهت تعیین حدمجاز را ارائه دهند.

حدمجاز مواجهه گروه PNOS برای موارد زیر مورد استفاده قرار می گیرد:

الف- ذره فاقد OELکاربردی باشد

ب- ذره باید در آب (ترجیحاً در مایعات موجود در ریه ها) نامحلول یا انحلال پذیری کمی داشته باشد.

ج- سمیت ذره کم باشد. (سمیت سلولی و ژنتیکی نداشته باشد و بهعبارتدیگر هیچگونه واکنش شیمیایی با بافت ریه نداده، پرتوهای یونساز تابش نکند، باعث حساسیت زایی ایمونولوژی نشده یا باعث اثرات سمی به جز التهاب یا مکانیسم باقی ماندن اضافه بار مواد در ریه نشود.)

آخرین ویرایش حدود مجاز مواجهه شغلی در سال 1400 توصیه شده  که غلظت ذرات قابل استنشاق هوابرد در مقادیر کمتر از 3 mg/m3 و غلظت ذرات قابل تنفس (گرد  غبار کل)کمتر از 10 mg/m3حفظ شود تا زمانی که حدود مجاز اختصاصی برای آنها تعیین شود.